Ocalić od zapomnienia - rózgi promowały Łódzkie

Show the MENU
01.10.2013

W czasie tegorocznych Dożynek Prezydenckich w Spale, na stoisku Województwa Łódzkiego można było dostrzec powiększone do dużych rozmiarów wycinanki ludowe. Co bardziej dociekliwi mogli się dowiedzieć, iż są to wycinanki z regionu rawsko-opoczyńskiego zwane „rózgami”.

Okazuje się, że w Polsce tradycje wycinankarskie występują tylko w niektórych regionach etnograficznych, a regiony łódzkie na tle kraju wyróżniają się szczególnym bogactwem regionalnych form i rodzajów. Mamy tutaj wycinanki łowickie, sieradzkie, wolborskie, rawskie i opoczyńskie.

Wycinaki ludowe pojawiły się w II połowie XIX wieku. Od samego początku służyły do dekoracji wnętrza wiejskich izb. Przyklejano je bezpośrednio na ścianach i belkach stropowych klejem z mąki, tzw. klajstem. Czynność tę powtarzano dwa razy do roku: na wiosnę, przed Świętami Wielkiej Nocy i na Boże Narodzenie.

Wycinanki rawskie rozwinęły się w południowej części tego regionu, we wsiach: Zakościele, Królowa Wola, Rzeczyca, Grotowice, Liciążna i innych sąsiednich z gmin Inowłódz, Rzeczyca, Czerniewice i Lubochnia. To gminy należące do obecnego powiatu tomaszowskiego.

Najbardziej charakterystyczny rodzaj wycinanki rawskiej to tzw. rózga. Są to wycinaki pionowe, prostokątne w obrysie, z jedną osią symetrii. Ich nazwa pochodzi prawdopodobnie od elementów roślinnych, drzewka lub innej stylizowanej rośliny wyrastającej z donicy. Najczęściej wieńczy je para kogutków, choć mogą być jeszcze np. gołąbki czy postacie ludzkie – tzw. lalki. W regionie rawskim tworzono dwie identyczne wycinaki na raz. Przyklejano je potem symetrycznie po obu stronach obrazu, lustra czy też okna. W dawnych, dość ciemnych izbach wycinaka spełniała swoją dekoracyjną funkcję, jeśli była w ciemnym, wyrazistym kolorze. Taka jest też wycinanka rawska: czerwona, ciemnogranatowa, bardzo często czarna i co charakterystyczne - jednokolorowa.

Pierwotnie rózgi wycinano przy użyciu nożyc do strzyżenia owiec. Były więc trochę zgrubne i mniej koronkowe, czasami również dekorowane kolorowymi kwadracikami. Dzisiejsze są bardziej ażurowe i jednobarwne.

Wycinanki rawskie zaliczane są do najstarszych opisywanych przez badaczy - twierdzi Wiesława Bogurat - dyrektor Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim. Uznaniem, choć może nie tak dużym, jak w Opoczyńskiem, cieszyły się tu również kwadraty - wycinanki o czterech osiach symetrii, najczęściej wieszane rogiem do góry.

Niewielu już twórców kultywuje te tradycje. Wycinaki na dożynkach prezydenckich pochodziły od Aleksandra Dutkiewicza z Inowłodza. Rawskie tradycje wycinankarskie podtrzymuje jeszcze Maria Zaręba i Genowefa Kosiacka-Bąk z Rzeczycy, i może jeszcze kilka innych twórczyń ludowych.

Aby ocalić od zapomnienia, prezentujemy kilka wzorów rózeg rawskich, wszystkie autorstwa Aleksandra Dutkiewicza.

Janusz Szrama

rózga kwadratowa
pasek z rózgami
rózga czarna